P.F. Thomése: 'operatekst moet niet te mooiig zijn'

© Aernout Mik

De schrijver P.F. Thomése over het moment dat hij tekst van zijn hand voor het eerst hoorde zingen: 'Duizelingwekkend mooi. Soms moest ik mezelf in de arm knijpen. Ik werd overrompeld door het fysieke van zang. Mijn taal zat in iemands lichaam, het woord werd vlees.'

Thomése (56), auteur van romans als Vladiwostok! en Het bamischandaal, schreef op verzoek van componist Martijn Padding het libretto van Laika. Dat beeldend kunstenaar Aernout Mik tekent voor de regie, noemt Thomése een 'knappe ingeving' van Holland-Festivaldirecteur Pierre Audi.

Hoofdpersoon van Laika is Robbert, een talkshowpresentator met Matthijs van Nieuwkerk-achtige trekjes. 'Laat ze maar komen', zingt Robbert over de gasten die hij avond na avond verwelkomt. 'Ik klei er wel weer poppetjes van.'

Klinkt dat weinig poëtisch, dan is dat de bedoeling. 'Operatekst moet niet te mooiig zijn', zegt Thomése. 'In godsnaam geen metrum, waarschuwde Padding. Dan maakte ik al half muziek en dat moest ik maar aan hem overlaten.'

Wat is het geheim van een goed libretto?

'Drama. Daar heb je scherp geprofileerde karakters voor nodig. In een roman kun je die gaandeweg vormgeven, maar in een opera moeten ze er meteen staan. Anders krijg je zo'n oratoriumachtig stuk waarin zangers iets vertellen wat ze niet belichamen.'

Wat moet een librettist vermijden?

'Het beschrijven van gevoelens. 'Ik voel me eenzaam', 'ik ben verliefd' – niet doen. In een opera kleurt muziek de gevoelens.'

Laika begint met een gestotterde dialoog op 'ma-ma-ma'. Dat moet een knipoog zijn naar het 'pa-pa-pa' van Papageno en Papagena in Mozarts Zauberflöte.

'In Mozart vonden Martijn en ik inderdaad gemeenschappelijke grond. Mozartopera's hebben een kwaliteit die wij ook nastreven: het verenigen van ernst en het burleske. We houden ervan dat het geestige een onverwachte zwaarte krijgt – en omgekeerd.'

Opera is groepswerk. Moest u veel concessies doen?

'Soms zie je een idee verdampen. De eindredacteur van Robberts talkshow heet Trix Dominatrix. Ik zag in haar een meedogenloos personage met latex, leer en een zweepje. Komt niks van in, zei regisseur Aernout Mik. Van de andere kant: hij heeft onze tv-kok Ricardo een set potten en pannen gegeven waarvan ik niet had durven dromen. Dwars door het orkest loopt een keukensnelweg waar Ricardo met z'n karretje overheen dendert.'

Waartegen rebelleert Robbert?

'Hij is een onvervuld, onaf mens. Hij ontdekt dat hij al die jaren de verkeerde droom heeft nagejaagd. Om aan de claustrofobie van de tv-studio te ontsnappen, keert hij terug naar de mythologie van zijn jongenstijd. Robbert wil de vrijheid van de mogelijkheden weer ervaren.'

En voegt zich in het heelal bij de kosmonaut Joeri Gagarin en het Russische ruimtehondje Laika. Hoe moeten we die wending zien: droom, hemelvaart, transfiguratie?

'Ik vind het vooral een daad van verzet. En als theatraal genre moet opera natuurlijk eindigen met een knal.'

Laika neemt het tv-wereldje op de hak. Je zou kunnen zeggen: die heeft met de kunstvorm opera het tonen van een illusie gemeen.

'Met dit verschil dat opera begint met de inhoud. Bij tv hobbelt het creatieve achteraan. Eerst plassen netmanagers en zendercoördinatoren over een idee. Dan moeten de kijkcijfers goed zijn. En pas als alle leven eruit is gewrongen, kan er eventueel iets moois ontstaan.'

Waar schort het aan in talkshows als De Wereld Draait Door en Pauw & Witteman?

'Ze pretenderen de werkelijkheid weer te geven. Gordijnen dicht, kastje aan: als je elke dag maar naar ze kijkt, blijf je bij met wat er in de wereld gebeurt. De tv-werkelijkheid lijkt al gauw echter dan de werkelijkheid die je deelt met je buren of je vrienden. Kijkers raken gevangen in die illusie. Wie naar de opera gaat, wéét tenminste dat hij wordt bedrogen. Televisie verdonkeremaant het bedrog. Wat binnenkant lijkt, is alleen maar buitenkant.'

De Wereld Draait Door zag geen onderwerp in Laika.

'Het seizoen liep op z'n eind, was het verhaal. Maar het zou me niet verbazen als ze zijn geschrokken van de inhoud. Een talkshow kan op tv nu eenmaal niet gaan twijfelen aan z'n eigen bestaan. Neemt niet weg dat ze iets hebben gemist. Bariton Thomas Oliemans had met plezier gezongen vanaf de stoel van Matthijs van Nieuwkerk. 'Ik haat deze studio / dit dagelijks verraad.' Waarna Matthijs zijn volgende gast mocht introduceren.'

Laika

Martijn Padding (muziek), P.F. Thomése (libretto), Aernout Mik (regie)

Asko|Schönberg, Vocaallab o.l.v. Etienne Siebens

Amsterdam, Stadsschouwburg, 3, 5, 6, 7, 8/6, hf.nl

de Volkskrant, 30 mei 2014