Het Hong Kong Philharmonic Orchestra moest in quarantaine en het New York York Philharmonic Orchestra schrapt het complete seizoen 2020-21. Zijn niet de beste weken voor chef-dirigent Jaap van Zweden.
Alsof de duvel ermee speelt. Jaap van Zweden is chef-dirigent van twee orkesten en vorige week brachten ze allebei slechte berichten naarbuiten. Het Hong Kong Philharmonic Orchestra ging verplicht in quarantaine na de positieve coronatest van een klarinettist. ‘Als je ziet waar ze zitten’, zegt Van Zweden, ‘dat is bijna een gevangenis. Ouders die van kinderen worden gescheiden, dat is niet niks.’
Kwam op dezelfde dag het nieuws dat Van Zwedens New York Philharmonic Orchestra het complete seizoen 2020-21 schrapt, net zoals eerder de Metropolitan Opera deed. Sinds twee jaar werkt Van Zweden er als chef, voorgangers droegen illustere namen als Mahler, Mengelberg en Bernstein. ‘Het frustrerendst is dat het juist zo geweldig ging tussen het orkest en mij. We waren aan het uitgroeien tot een mooie combi, klaar voor grote tournees door Europa en Azië. En dan opeens: alles afgezegd.’
Van Zweden (59) spreekt aan de telefoon vanuit Hongkong. Als inkomend reiziger zit hij een thuisquarantaine uit van veertien dagen. Deze week zou hij beginnen aan een Beethovenfestival. ‘Nu maak ik voor mijn musici maar wat hart-onder-de-riemfilmpjes. We hopen de draad in november weer op te pakken met de Zesde symfonie, de ‘Pastorale’.’
Het goede nieuws is dat de Amsterdammer met de eeuwigdurende jetlag zich ‘tien keer fitter’ voelt dan voorheen. Hij wandelt en rent op een loopband en consulteert online zijn personal trainer. ‘Ik doe nu zelfs aan yoga. En ik moet zeggen: het sporten bekomt me goed.’
Zijn orkest in New York viel in maart al stil. De halve staf is inmiddels ontslagen. Aan kaartverkoop derft men een slordige 17 miljoen euro. En geen overheid die bijspringt. Ook elders in de Verenigde Staten hangen orkesten in de touwen, al verschilt het per staat wat er nog kan. Concerten met een beperkt publiek vinden bijvoorbeeld nog altijd doorgang in Cleveland, Houston en Dallas.
Intussen staat het New York Philharmonic niet op omvallen. De musici blijven in dienst, tegen een ‘crisissalaris’ van, omgerekend, bijna 2.000 euro per week. Van de artistieke consequenties ligt Van Zweden evenmin wakker. ‘In het orkest zitten zulke fantastische musici, zet ze straks bij elkaar en na een week spelen ze samen als vanouds. Mijn zorg zit meer in het mentale. Hoe doorstaan ze een jaar of langer zonder collega’s en zonder publiek?’
Van de winter hoopt hij met een beperkte orkestclub liveconcerten te kunnen streamen. ‘Bij wijze van overbrugging, dan houden we in elk geval voeling.’ Maar nieuwe partituren? Die slaat hij ondanks zeeën van tijd nog maar mondjesmaat open.
‘Alleen al in New York zou ik dit seizoen 19 nieuwe stukken dirigeren, wereldpremières en al. Eerst werd dit verschoven, dan weer dat geannuleerd. Het overkomt me nu ook hier in Hongkong. Binnenkort zouden we nieuw werk van Chinese en lokale componisten op cd zetten: geschrapt. Telkens denk ik: nu kunnen we weer. Maar dan kunnen we dus níét. Dat heeft de appetijt wel een beetje weggenomen.’
Sinds 2012 werkt Van Zweden als music director in de Aziatische stadstaat. In die tijd heeft hij het orkest opgetild naar wereldniveau. Het invloedrijke Britse kennersblad Gramophone riep het HK Phil in 2019 uit tot Orchestra of the Year. Het belangrijkste wapenfeit was de alom geprezen cd-opname van Wagners operavierluik Der Ring des Nibelungen.
Het succes kwam niet vanzelf, zegt Van Zweden. ‘Om die cyclus onder de knie te krijgen heb ik het orkest door een pittige periode moeten heenslepen. Maar ik houd van pittig, je bereikt niets met alleen maar roepen dat een orkest geweldig speelt. Of ze me aardig vinden of niet, dat interesseert me minder. In het leven is resultaat het enige wat telt.’
De internationale erkenning is de Hongkongse autoriteiten niet ontgaan. Op 1 oktober werd aan Van Zweden de Silver Bauhinia Star toegekend, een hoge onderscheiding van regeringswege. Achter zijn naam mag hij voortaan de initialen S.B.S. plaatsen.
Hij aanvaardt de eer van de stadstaat die, onder heftig protest, steeds meer in de greep komt van China. ‘In de brief staat dat het een culturele onderscheiding is. Van politiek heb ik mijn leven lang al geen verstand, ik zou bijna zeggen: gelukkig maar. Ik focus me op mijn orkest, daar gaat die onderscheiding over en daar wil ik het maar liever bij houden.’
Afgelopen zomer ging hij in Amsterdam, zijn woonplaats, luisteren naar het Koninklijk Concertgebouworkest. Vertrouwd terrein: hij begon er in 1979 als concertmeester, de leidende violist. Sinds 1998 staat hij er als gastdirigent geregeld op de bok. Even leek hij in de race voor het chef-dirigentschap, maar afgelopen januari lekte de topdrie van orkestfavorieten uit: geen Jaap van Zweden.
Sinds zijn zomerbezoek lijkt de kans nihil dat hij op korte termijn als gastdirigent terugkeert. Het Concertgebouworkest speelde in anderhalvemeterformatie en dat viel hem niet mee. ‘Laten we eerlijk zijn: als er tussen de eerste en de laatste lessenaar 20, 25 meter zit, is samen één klank maken bijna ondoenlijk.’
Hij heeft dan ook beleefd bedankt toen men hem uitnodigde voor een gastdirectie. ‘Ik zei: jongens, je kunt maar beter iemand anders vragen. Ik vind dit zo’n krankzinnige opstelling, zo kan ik niet werken. Als het niet samenklinkt, word ik he-le-maal gek.’
de Volkskrant, 18 oktober 2020
Geen opmerkingen:
Een reactie posten