Cristina Deutekom (1931 - 2014), de controversiële belcantokoningin

Misschien had het te maken met Cristina Deutekoms roots, als de voormalige kousenstopster Stientje Engel uit de Amsterdamse Spaarndammerbuurt. Wie in de klassieke muziek praat met een Mokums accent, moet nu eenmaal beter presteren. Dirigent Jaap van Zweden zal het beamen. 

Mogelijk zette een andere wet Deutekom op achterstand in de volksgunst. Roem komt in Nederland nu eenmaal vaak via de omweg van het buitenland, zoals ook Deutekoms inmiddels beroemde leerlinge Eva-Maria Westbroek ondervond.

Hoe dan ook, Cristina Deutekom, de belcantozangers die donderdag op 82-jarige leeftijd is overleden, kreeg het in eigen land niet cadeau. Natuurlijk, in 1963 mocht ze bij de Nederlandse Opera Stichting debuteren als Koningin van de Nacht. Maar furore met het muzikale mitrailleervuur van die rol maakte ze pas in München, Frankfurt, Barcelona, Milaan en New York. 

In Frankrijk haalde ze in 1968 al een Grand Prix du Disque Lyrique op, toen haar carrière in Nederland nog maar zozo verliep. En voordat ze in 1974 eindelijk Ridder in de Orde van Oranje-Nassau werd, hadden de Italianen 'La Deutekom' al twee keer uitgeroepen tot zangeres van het jaar.

Thuis hing rond de Hollandse nachtegaal altijd een zweem van controverse. Of je liep weg met haar trefzekere, stralende belcantostem. Of de tenen werden gekromd bij 'kunstjes is een dramaloos vacuüm'.

Dat laatste vond de operacriticus Wilhelm Schön – een pseudoniem waarachter de schrijver Willem Jan Otten en de musicoloog Elmer Schönberger schuilden. In 1981, na bezoek aan Verdi's Un ballo in maschera, zetten ze het Deutekombeeld meedogenloos op scherp.

Het is tot dusver gebruikelijk geweest, constateerden ze, om over Deutekoms faam te schrijven 'in termen van ironie (als men niet van haar hield) of in termen van virtuositeit. De weinigen die haar serieus namen en haar gebrek aan muzikaliteit in de schoenen schoven, werden ongelezen terzijde geschoven.'

Nog vileiner: 'Haar vingervlugge stembuigingen kunnen alleen op waarde geschat worden door mensen wier belangstelling voor opera dezelfde is als die van een bepaald soort Bulgaren voor achtjarige turnsters.'

Gelukkig voor Cristina Deutekom had ze aanhang genoeg. Haar zangcollega's Marco Bakker en Ernst Daniël Smid bijvoorbeeld, en alle andere fans die haar in 2011 in Carré een warm bad bereidden voor haar 80ste verjaardag.

Haar carrière kende een merkwaardige opmaat. In 1957, ze studeerde nog, verblufte ze in het Eindhovense Philipslab Edgar Varèse met haar hoge f'en. De Frans-Amerikaanse avant-gardecomponist had het stratosferische geluid nodig voor zijn Poème électronique. Deutekom: 'Hij keek me aan alsof ik ze uit mijn bloes had hangen, haha.'

Andere hoogtepunten: in 1969 nam ze met dirigent Georg Solti en de Wiener Philharmoniker Mozarts Zauberflöte op. In 1974 opende ze het seizoen van de New Yorkse Metropolitan Opera samen met Plácido Domingo.

Na Mozart kwam vooral veel Verdi. Als Gilda, Leonora en Lady Macbeth reisde Cristina Deutekom de wereld rond. Toch zal ze vooral voortleven als Koningin van de Nacht, de rol die haar in 2011 nog even op tv bracht. Daar zat ze dan, in een goudkleurig vest, fris opgemaakt, in het televisieprogramma De Tiende van Tijl. Uit twee strijdende Koninginnen zou Cristina Deutekom de winnaar gaan kiezen.

Of haar stem haar rijk had gemaakt, wilde de presentator eerst nog weten. 'Dat weet ik niet, dat verzorgt m'n man.' De strijd liep uit op een chaos waarin beide kandidates wonnen. In 'Der Hölle Rache' tikte geen van tweeën die gruwelijk hoge heksennoten zo feilloos op de kop, zoals Cristina Deutekom het in haar gloriejaren kon.

de Volkskrant, 9 augustus 2014